Sygnalista (ang. whistleblower) to osoba, która ujawnia nieprawidłowości, nadużycia lub działania niezgodne z prawem, które mają miejsce wewnątrz organizacji, w której pracuje lub z którą współpracuje. Nadużycia mogą dotyczyć wielu sfer, np. korupcji, mobbingu czy zagrożeń dla środowiska. Sygnaliści odgrywają kluczową rolę w ujawnianiu problemów, które inaczej mogłyby pozostać nieujawnione, przyczyniając się tym samym do ochrony interesu publicznego.
Ochrona sygnalistów jest kluczowa, aby zapewnić im bezpieczeństwo i zachęcić inne osoby do ujawniania naruszeń, które mogą mieć poważny wpływ na społeczeństwo, zdrowie publiczne czy środowisko naturalne.
O roli sygnalistów w greenwashingu pisaliśmy w tym artykule.
Skontaktuj się z nami, aby otrzymać pomoc prawną od doświadczonych specjalistów, którzy odpowiedzą na Twoje pytania.
Podstawą prawną ochrony sygnalistów na poziomie Unii Europejskiej jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa UE. Dyrektywa ta zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia przepisów chroniących sygnalistów dokonujących zgłoszeń w różnych obszarach. Należą do nich m. in.: zapobieganie praniu pieniędzy, zamówienia publiczne, ochrona środowiska, zdrowie publiczne, ochrona prywatności i danych osobowych oraz prawa konsumentów.
Każde z państw członkowskich UE zobowiązane jest do wdrożenia przepisów unijnej Dyrektywy. W Polsce takim aktem jest ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów.
Ustawa reguluje m. in. warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa, środki ochrony sygnalistów czy też zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa.
Katalog potencjalnych sygnalistów. Sygnalistą może być pracownik (w tym tymczasowy), osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej, ale też prokurent, akcjonariusz czy inny przedsiębiorca. Katalog jest na tyle szeroki, że sygnalistą może zostać również praktykant lub wolontariusz.
Obowiązek ustanowienia procedur zgłaszania nieprawidłowości. Każda organizacja zatrudniająca co najmniej 50 pracowników musi stworzyć wewnętrzne kanały zgłaszania naruszeń prawa.
Minimalna treść procedury. Procedura powinna określać wewnętrzną jednostkę odpowiedzialną za przyjmowanie zgłoszeń oraz sposoby ich dokonywania. Konieczne jest również określenie trybu postępowania z przekazanymi informacjami oraz działań następczych.
Ochrona sygnalistów przed represjami. Sygnaliści chronieni są przed represjami i działaniami odwetowymi. Pracodawca nie może zwolnić, obniżyć wynagrodzenia, zabrać dostępu do szkoleń ani w żaden inny sposób zaszkodzić osobie, która dokonała zgłoszenia.
Możliwość zgłoszeń zewnętrznych. Sygnaliści mogą zgłaszać nieprawidłowości do odpowiednich organów publicznych, jeśli wewnętrzne procedury okażą się nieskuteczne lub brak jest zaufania do ich funkcjonowania.
Sygnalistom przysługują następujące prawa:
Anonimowość. Zgłoszenia mogą być dokonywane anonimowo, co minimalizuje ryzyko represji. Sygnaliści nie muszą ujawniać swojej tożsamości. Dzięki temu, mają oni większe poczucie bezpieczeństwa i mniejsze obawy przed potencjalnym odwetem ze strony pracodawcy lub współpracowników.
Ochrona. Sygnaliści nie mogą być traktowani w sposób mniej korzystny z powodu dokonanego zgłoszenia. Ochrona obejmuje nie tylko brak możliwości zwolnienia z pracy w związku ze zgłoszeniem. Sygnaliści podlegają ochronie także przed innymi formami represji, takimi jak mobbing, pomijanie przy awansach czy obniżanie wynagrodzenia. Sygnaliści mają prawo do równego traktowania i ochrony przed odwetem.
Wsparcie prawne. Sygnaliści mogą otrzymać pomoc prawną w przypadku sporów z pracodawcą. Prawo gwarantuje dostęp do bezpłatnych porad prawnych, a w razie konieczności, także reprezentację w sądzie. To istotne wsparcie pozwala sygnalistom skutecznie bronić swoich praw i dochodzić sprawiedliwości, gdy sami staną się ofiarami.
Odszkodowanie. Sygnaliści, jeśli poniosą szkody w wyniku ujawnienia nieprawidłowości, mogą dochodzić stosownego odszkodowania od pracodawcy.
Skontaktuj się z nami, aby otrzymać pomoc prawną od doświadczonych specjalistów, którzy odpowiedzą na Twoje pytania.
Wśród licznych obowiązków pracodawców znajdują się m. in.:
Utworzenie bezpiecznych kanałów zgłaszania naruszeń. Pracodawca musi zapewnić procedury oraz narzędzia umożliwiające szybkie i bezpieczne przekazywanie informacji o nieprawidłowościach. Mogą to być dedykowane adresy e-mail, numery telefonów czy skrzynki na zgłoszenia. Ważne, by kanały te były ogólnodostępne, łatwe w użyciu i gwarantowały anonimowość.
Zapewnienie ochrony danych sygnalistów. Ochrona danych sygnalistów obejmuje zarówno jego tożsamość, jak i treść zgłoszenia. Pracodawca powinien wdrożyć takie środki techniczne i organizacyjne, które uniemożliwią dostęp osób nieuprawnionych do tych informacji. Każde ujawnienie danych sygnalisty (bez jego zgody) może skutkować odpowiedzialnością prawną dla organizacji.
Przeprowadzenie dochodzenia – Po otrzymaniu zgłoszenia pracodawca ma obowiązek wszcząć postępowanie wyjaśniające. Dochodzenie powinno być przeprowadzone rzetelnie, obiektywnie i w możliwie najkrótszym czasie. W przypadku potwierdzenia nieprawidłowości, pracodawca musi podjąć odpowiednie działania następcze- środki naprawcze, które mogą obejmować np. zmiany proceduralne, konsekwencje dyscyplinarne wobec winnych czy zgłoszenie sprawy do właściwych organów.
Ochrona sygnalistów to istotny element budowy transparentnych i odpowiedzialnych organizacji. Obowiązujące regulacje mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa zgłaszającym nieprawidłowości i jednocześnie mobilizują organizacje do wdrażania odpowiednich procedur i systemów wewnętrznych. Realizując swoje obowiązki, pracodawcy nie tylko dochowują wymogi prawa, ale również budują kulturę zaufania i odpowiedzialności w swoich organizacjach. Skuteczna ochrona sygnalistów przyczynia się do minimalizowania ryzyka reputacyjnego i zwiększenia zaangażowania pracowników.
Ostatecznie, korzyści wynikające z ochrony sygnalistów wykraczają poza ramy jednostkowych interesów firmy. Mają one ogromne znaczenie dla interesu publicznego, przyczyniając się do zwalczania choćby takich zjawisk jak korupcja, sprzyjają ochronie środowiska i poprawie warunków pracy. Dlatego warto edukować zarówno pracowników, jak i pracodawców na temat ich praw i obowiązków w tym zakresie.
Zrównoważona strategia biznesowa w nowym ebooku. Zbuduj organizację przyszłości.
Adriana Kidawa
Jesteś zainteresowany współpracą?
Napisz, zadzwoń lub zostaw kontakt obok.
